Sankcja kredytu darmowego a orzecznictwo – jakie najważniejsze wyroki sądowe zapadły w sprawie właścicieli kredytów konsumenckich?

Sankcja kredytu darmowego jest stosunkowo nowym zagadnieniem i choć orzecznictwo w tym zakresie się powiększa, to wielu konsumentów wciąż ma liczne wątpliwości. Tym bardziej, że niewiele kancelarii specjalizuje się w sprawach dotyczących SKD i stosunkowo niewiele treści na ten temat można znaleźć w internecie. Właśnie dlatego w tym artykule postaramy się odpowiedzieć na najczęściej zadawane pytania przez właścicielki kredytów konsumenckich. Przytoczymy też liczne wyroki dotyczące sankcji kredytu darmowego. 

Kiedy można skorzystać z sankcji kredytu darmowego? 

Z sancji kredytu darmowego możesz skorzystać, jeśli kredytodawca (bank lub parabank) przy udzielaniu kredytu naruszył art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a lub art. 36a-36c Ustawy o kredycie konsumenckim.

Wymienione przepisy przede wszystkim zobowiazują kredytobiorcę do zawarcia umowy w formie pisemnej, uwzględnienia w niej konkretnych elementów, a także wyznaczają maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu. Niezastosowanie się do któregokolwiek z tych przepisów uprawnia już do powołania się na SKD. Potwierdza to zresztą wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 kwietnia 2023 roku (V Ca 745/23), zgodnie z którym:

Do skorzystania z sankcji kredytu darmowego wystarczające jest uchybienie przez kredytodawcę chociażby jednemu z obowiązków, do których odsyła art. 45 ust 1 ustawy o kredycie konsumenckim.

Co więcej, sądy stoją na stanowisku, że wymienione w przepisach informacje muszą nie tylko znaleźć się w umowie, ale i być wyraźne oraz zrozumiałe. Nie wystarczy więc np. odesłanie konsumenta do zewnętrznych dokumentów. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2006 roku (III SK 7/06) wyraźnie zaznaczył, że:

Konsument ma […] prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego […]. Stąd obligatoryjne postanowienia umowy o kredyt konsumencki powinny być w umowie uzgodnione wyraźnie, wyczerpująco i bezpośrednio, a nie przez odesłanie do informacji zawartych we wzorcach umownych, regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych.

Kto może powołać się na sankcję kredytu darmowego? I od kiedy wywołuje ona skutki?

Załóżmy więc, że bank, zawierając z Tobą umowę o kredyt konsumencki, nie dopełnił obowiązków przewidzianych przez przepisy. Czy sam ten fakt wystarczy, by sankcja kredytu darmowego znalazła zastosowanie w Twoim przypadku? Odpowiedź brzmi – nie. Przepis dość wyraźnie wskauzuje, że potrzebne jest określone działanie z Twojej strony i dopiero ono umożliwi Ci skorzystanie z darmowego kredytu. Przykładowo, Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 lipca 2019 roku (V ACa 118/18) wskazał, że:

Uruchomienie sankcji kredytu darmowego zależy od wykonania przez konsumenta uprawnienia prawokształtującego. […] Wykładnia językowa art. 45 ust. 1 u.k.k. wskazuje, że skutki związane z sankcją kredytu darmowego powstają – verba legis – „po złożeniu oświadczenia”.

Krótko mówiąc tylko konsument może złożyć takie oświadczenie. Do momentu, kiedy tego nie zrobi, umowę traktuje się jako prawidłową. Dopiero złożenie oświadczenia będzie prowadzić do zmiany warunków umowy na kredyt bezpłatny.

Skorzystanie z sankcji kredytu darmowego a unieważnienie kredytu konsumenckiego – jaka jest różnica?

Jeśli skorzystasz z sankcji kredytu darmowego, zwracasz bankowi tylko pożyczony kapitał. W przypadku unieważnienia umowy każda ze stron oddaje drugiej to, co od niej otrzymała. Przy kredycie oznacza to, że bank zwraca Ci wszystkie wpłacone pieniądze, a sam może domagać się zwrotu kwoty, którą Ci pożyczył (kwoty kapitału).

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że te 2 rozwiązania są praktycznie identyczne. Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał nawet wyrok 29 lipca 2022 roku (I ACa 952/12), w którym wyraźnie stwierdził, że:

Pod względem skutków dla stron umowy sankcja nieważności (bezskuteczności) umowy kredytu jest porównywalna do sankcji kredytu darmowego wprowadzonej w art. 45 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, implementującej dyrektywę 2008/48.

Istnieją jednak też konkretne różnice. Gdy powołasz się na sankcję kredytu darmowego, umowa nadal obowiązuje – o ile postanowienia dotyczące terminów płatności nie naruszają przepisów Ustawy o kredycie konsumenckim. Nadal spłacasz więc zobowiązanie względem banku w ustalonych terminach, z tym że raty są znacznie niższe, bo oddajesz tylko pożyczony kapitał.

Druga różnica polega natomiast na tym, że unieważnienie umowy jest możliwe, gdy znajdują się w niej klauzule abuzywne, znacząco naruszające prawa konsumenta. Sankcja kredytu darmowego znajduje natomiast zastosowanie jedynie z uwagi na naruszenia ściśle wymienione w art. 45 Ustawy o kredycie konsumenckim. W większości dotyczą one braków w umowie lub nieprecyzyjnych informacji, a nie postanowień naruszających Twoje prawa.

O ile więc oba rozwiązania wywołują podobny skutek, to musisz spełnić zupełnie inne warunki, żeby móc się na nie powołać. W odniesieniu do SKD podstawą do zmiany warunków umowy będzie art. 45 Ustawy o kredycie konsumenckim. Z kolei jeśli chcesz unieważnić umowę, powołasz się na art. 385¹ i następne Kodeksu cywilnego.

Precyzyjnie podsumował to zresztą Sąd Rejonowy w Gdyni w wyroku z dnia 26 kwietnia 2022 roku (I1 C 996/2021):

W przypadku zaistnienia sankcji kredytu darmowego skutki prawne są następujące: umowa pozostaje w kształcie dotychczasowym, a eliminacji (wygaszeniu) na skutek wyraźnego przepisu ustawy ulegają ze skutkiem ex tunc wyłącznie określone obowiązki pożyczkobiorcy wynikające z umowy (od drugiej strony ujmując – pozostaje do zwrotu wyłącznie kapitał). Natomiast w przypadku stwierdzenia abuzywności – eliminacji ulegają określone postanowienia umowy (w krańcowych przypadkach stwierdza się na wniosek konsumenta nieważność całej umowy), a roszczenia konsumenta powstają dopiero po ocenie wpływu takiej sytuacji na treść stosunku zobowiązaniowego (po eliminacji postanowień abuzywnych), zaś ich bezpośrednią podstawą stają się inne przepisy prawa zobowiązań (w szczególności art. 410 k.c.). Konstrukcja prawna obu instytucji prawnych jest więc od strony cywilistycznej zupełnie odmienna.

Reasumując, mogą zaistnieć sytuacje, gdy […] nie ma podstaw do skorzystania przez pożyczkobiorcę z tzw. sankcji kredytu darmowego, ale [postanowienia] są abuzywne […]. Innymi słowy, abuzywność określonego postanowienia wzorca umowy bez naruszenia wymienionych w art. 45 ust. 1 przepisów Ustawy o kredycie konsumenckim daje pożyczkobiorcy możliwość wyłącznie sięgania po ochronę wynikającą z przepisów art. 385^1-3 k.c.

W jaki sposób należy złożyć oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego?

Przepisy jasno wskazują również, że aby zmienić warunki umowy na te bardziej korzystne dla konsumenta, konieczne będzie złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego. Dodajmy, że Sąd Apelacyjny w Warszawie w cytowanym już wcześniej wyroku z dnia 1 lipca 2019 roku (V ACa 118/18) jednoznacznie wskazał, jak należy rozumieć pojęcie „oświadczenia”.

Nie chodzi tu o oświadczenie, z którego wynika np. że konsument zdaje sobie sprawę z przysługujących mu uprawnień. Musi to być tzw. oświadczenie woli, czyli konieczne jest, by konsument oznajmił, że chce skorzystać ze swojego uprawnienia i powołać się na sankcję kredytu darmowego.

Kiedy oświadczenie uważa się za skutecznie złożone?

Do oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego stosuje się przepisy dotyczące oświadczenia woli. Tym samym, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 1 lipca 2019 roku (V ACa 118/18):

Oświadczenie konsumenta uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią.

Znaczenie ma więc nie dzień sporządzenia czy wysłania oświadczenia, ale moment, w którym trafiło ono do rąk kredytodawcy. Bez różnicy pozostaje natomiast to, czy bank lub firma pożyczkowa od razu się z takim oświadczeniem zapozna – liczy się tylko to, że taka możliwość istniała.

Oświadczenie o SKD nie zostało złożone w formie pisemnej – czy jest nieważne?

Ustawa o kredycie konsumenckim wyraźnie wskazuje, że konsument ma złożyć oświadczenie w formie pisemnej. Co dzieje się natomiast, gdy forma ta nie zostanie dochowana i złożysz oświadczenie na przykład ustnie, podczas wizyty w placówce banku?

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 lipca 2019 roku (V Aca 118/18) wskazał, że zastosowanie znajduje tu skutek ad probationem. Pojęcie to oznacza „dla celów dowodowych”.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym niezachowanie formy zastrzeżonej dla celów dowodowych sprawia, że w razie sporu sądowego nie będzie dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub przesłuchania stron na wykazanie, że taka czynność została dokonana. Od tej zasady przepis przewiduje jednak wyjątki. W niektórych przypadkach, nawet mimo niezachowania wymaganej formy, dowód z zeznań świadków lub przesłuchania stron będzie dopuszczalny. Dzieje się tak m.in. gdy żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą. A biorąc pod uwagę fakt, że w tym przypadku mówimy o sporze z bankiem lub parabankiem, ten wyjątek znajdzie zastosowanie.

Krótko mówiąc – lepiej zachować formę pisemna wymaganą przez przepisy, ale jeśli z różnych powodów oświadczenie złożysz w inny sposób, nie odbierze Ci to możliwości skorzystania z SKD ani przedstawienia odpowiednich dowodów na tę okoliczność w sądzie.

Czy sankcja kredytu darmowego ma zastosowanie jedynie do przyszłych rat?

Sankcja kredytu darmowego wywołuje skutek ex tunc, co potwierdzają orzeczenia sądu. Oznacza to, że po złożeniu oświadczenia o skorzystaniu z SKD kredyt od początku powinien być traktowany jak kredyt darmowy. Przykładowo, Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 14 lipca 2021 roku (III Ca 339/20) zaznaczył, że:

Wykonanie uprawnienia ma skutek wsteczny (działanie ex tunc) w tym sensie, że sankcja kredytu darmowego obejmuje – z pewnymi wyjątkami – wszelkie odsetki i inne koszty z tytułu kredytu konsumenckiego, niezależnie od okresu ich naliczania: przed wykonaniem uprawnienia czy po wykonaniu. Powoduje, że odpada podstawa świadczenia w odniesieniu do takich odsetek i kosztów, a konsument może potrącić swoje roszczenie o zwrot uiszczonych odsetek i kosztów z roszczeniem kredytodawcy o spłatę kapitału kredytu.

Kiedy można złożyć oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego?

Na temat terminu na skorzystanie z sankcji kredytu darmowego znajdziesz cały artykuł w naszej Bazie Wiedzy.

W największym skrócie można jednak powiedzieć, że na SKD możesz powołać się przez cały czas trwania umowy, a po jej wykonaniu – przez jeden rok.

Sądy mają natomiast rozbieżne zdania co do tego, od kiedy liczyć wspomniane „wykonanie umowy”.

Kiedy umowę kredytu konsumenckiego uznaje się za wykonaną?

W wyrokach sądów przez ostatnie lata dominowały 2 poglądy:

• „wykonaniem” umowy jest moment wypłaty przez bank kwoty kredytu;
• o „wykonaniu” umowy można mówić dopiero, gdy każda ze stron wywiąże się ze swoich obowiązków.

W orzecznictwie znajdziesz przykłady na potwierdzenie obu tych interpretacji. Pierwsza jest korzystniejsza dla banków, druga – dla konsumentów. Dobra wiadomość jest jednak taka, że jeśli sądy wypowiadały się za pierwszą interpretacją, zwykle sąd II instancji stawał już po stronie konsumentów. Obecnie dominujący jest drugi pogląd, który znajduje odzwierciedlenie m.in. w Wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2023 roku (V Ca 3184/23):

Wykonanie umowy kredytu konsumenckiego determinuje spełnienie obowiązków z niej wynikających przez obie strony zawierające umowę. Realizacja umowy przez kredytodawcę występuje z chwilą uruchomienia kwoty kredytu, zaś po stronie kredytobiorcy, za wykonanie umowy należy przyjąć datę spłaty całości kredytu. Dopiero od tej chwili liczyć należy termin roczny do złożenia oświadczenia. Skoro w sprawie niniejszej nie doszło jeszcze do spłaty całkowitej kredytu, nie może być mowy o przekroczeniu terminu do skorzystania z sankcji kredytu darmowego przez kredytobiorcę.

Jakie koszty powinien zwrócić bank?

Sankcja kredytu darmowego już poprzez samą nazwę wskazuje, że kredyt na nowych warunkach powinien być kredytem bezpłatnym. Wydaje się więc, że bank powinien zwrócić całą różnicę między płaconymi do tej pory ratami, a wysokością rat zastosowanych przy zwrocie wyłącznie samego kapitału.

Jest jednak nieco inaczej. We wspomnianym już wcześniej wyroku Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, że:

Po stronie kredytodawcy powstaje obowiązek zwrotu kosztów kredytu z wyjątkiem ustanowionych zabezpieczeń.

Oznacza to, że skorzystanie z SKD nie gwarantuje, że odzyskasz od banku wszystkie nadpłaty przekraczające kwotę pożyczonego kapitału.

Czy w razie zawarcia umowy cesji można skutecznie powołać się na sankcję kredytu darmowego?

Z przepisu jasno wynika, że skutki związane z sankcją kredytu darmowego powstają po złożeniu oświadczenia. Co dzieje się więc w sytuacji, gdy zawrzesz umowę o kredyt konsumencki,  a następnie dokonasz cesji takiego kredytu (czyli „przepiszesz” kredyt na inną osobę, która od teraz będzie odpowiedzialna za jego spłatę)? Czy będzie mogła powołać się na sankcję kredytu darmowego?

Zdaniem sądów tak. Np. Sąd Okręgowy we Wrocławiu w wyroku z dnia 30 listopada 2023 roku (II Ca 3455/22) wskazał, że:

Przedmiotem umowy cesji były zarówno wierzytelności istniejące, jak i przyszłe […], zatem skutkiem przelewu można również objąć wierzytelności przyszłe powiązane ze skorzystaniem z sankcji kredytu darmowego.

Czy bank może odmówić mi przedłożenia dokumentacji potrzebnej do skorzystania z sankcji kredytu darmowego?

W razie toczącego się sporu sąd musi mieć możliwość ocenienia, czy działania banku rzeczywiście naruszały przepisy Ustawy o kredycie konsumenckim. Może się jednak okazać, że nie dysponujesz dokumentami, które potwierdzą Twoje stanowisko, za to takie dokumenty znajdują się w posiadaniu banku. Logiczne więc wydaje się poproszenie, by bank takie dokumenty Ci udostępnił albo zobowiązanie go sądowo, by dostarczył je w trakcie postępowania. I tu powstaje pytanie, czy bank może Ci odmówić?

Zdaniem Sądu Okręgowego w Warszawie wyrażonym w wyroku z dnia 20 grudnia 2023 roku (V Ca 3184/23):

To pozwany winien wykazać, że konsument nie został wprowadzony w błąd, a przyjęte założenia oraz dokonane wyliczenia zostały wykonane prawidłowo. Materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy nie pozwala na przyjęcie, iż strona pozwana sprostała ciężarowi dowodu w tym zakresie i wykazała okoliczności przeciwne.

Sąd dodał także, że orzecznictwo jest zgodne, że jeśli konsument żąda przedstawienia rozliczenia umowy kredytu, to bank powinien to rozliczenie przedstawić. Obowiązek ten obejmuje nie tylko przedstawienie danych dotyczących pozaodsetkowych kosztów kredytu, ale wszystkich danych, które pozwalają konsumentowi zweryfikować wyliczenia kwoty należnej od kredytodawcy.

Czy bank może naliczyć odsetki za nieterminowe spłaty, jeśli powołam się na sankcję kredytu darmowego?

Zdecydowanie tak. Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 11 stycznia 2023 roku (I Ca 478/22):

Kredytobiorca nie powinien być premiowany w sytuacji, w których sam narusza postanowienia umowy o kredyt konsumencki, opóźniając się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Takie odsetki nie są wynagrodzeniem za skorzystanie z kapitału. […]Kredytodawca zachowuje także prawo do wszelkich kosztów związanych z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez konsumenta umowy.

Co to oznacza? W Twojej umowie kredytu przewidziano konkretne terminy płatności. Przekroczenie tych terminów oznacza niewywiązanie się z umowy. Nawet jeśli dojdziesz do wniosku, że Twoja umowa jest niezgodna z przepisami Ustawy o kredycie konsumenckim, nie możesz po prostu zaprzestać dalszej spłaty.

Jeśli później powołasz się na sankcję kredytu darmowego i tak będziesz mieć obowiązek regulowania kolejnych rat w terminach przewidzianych w umowie. Z tą różnicą, że będą to raty obejmujące wyłącznie zwrot kapitału.

Bank jak najbardziej może więc naliczyć odsetki za przeterminowane płatności. Jeśli z kolei w umowie przewidziano także kary umowne, również ma prawo je na Ciebie nałożyć, nawet jeśli powołasz się na sankcję kredytu darmowego.

Czy konsument może powołać się na sankcję kredytu darmowego, jeśli bank pozwał go o zapłatę?

A skoro już mowa o niewywiązaniu się z postanowień wobec banku, to warto odpowiedzieć na pytanie, co zrobić w sytuacji, gdy przestaniesz spłacać raty, a w związku z tym bank wniesie do sądu pozew o zapłatę?

Po pierwsze, ma do tego prawo, bo nie realizujesz warunków umowy. Póki nie powołasz się na sankcję kredytu darmowego, nie korzystasz też z reguł spłacania kredytu darmowego. Na sankcję kredytu darmowego możesz jednak powołać się też w trakcie postępowania, co potwierdzają orzeczenia sądów.

Przykładowo Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 lipca 2019 roku (V Aca 118/18) stwierdził, że:

Nie ma przy tym przeszkód, aby takie oświadczenie zostało złożone dopiero w trakcie procesu sądowego wytoczonego przez bank przeciwko konsumentowi o zwrot kredytu konsumenckiego w całości lub w części.

Podobnie zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 października 2021 roku (I Aca 59/21):

Oświadczenie to można złożyć także w toku procesu sądowego – np. gdy kredytodawca wytoczy powództwo o zapłatę kwot wynikających z umowy o kredyt konsumencki.

Czy na sankcję kredytu darmowego można powołać się w postępowaniu egzekucyjnym?

A co jeśli postępowanie przed sądem zostało już zakończone? I co więcej – na korzyść banku? Nie brakuje przecież sytuacji, w których konsumenci nie mają świadomości przysługujących im praw. Zaprzestają jednak spłacania kredytu np. z uwagi na problemy finansowe. Bank wypowiada wówczas umowę, wnosi pozew, a potem wygrywa przed sądem sprawę o zapłatę.

Dalszym krokiem jest przystąpienie do egzekucji i odzyskanie należnych mu pieniędzy. Zdaniem sądu również na tym etapie można złożyć oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego. Potwierdza to m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 13 października 2023 roku (I C 2151/22).

W tym artykule odpowiedzieliśmy na wszystkie najczęściej zadawane nam pytania dotyczące sankcji kredytu darmowego. Jeśli wśród nich nie znalazły się jednak odpowiedzi, których szukasz, skontaktuj się z naszą kancelarią i przedstaw nam swoją sprawę, a my przeprowadzimy analizę i sprawdzimy, jak możemy Ci pomóc.